Reformy szkolnictwa XVIII wieku

 Reformy szkolnictwa XVIII wieku

„Tło polityczne :  
dominacja kleru , a zwłaszcza zakonu jezuitów, pasożytnictwo duchowieństwa ;
mała liczba wojska , brak zdyscyplinowania w wojsku ;
korupcja sędziów , wykrętne prawnictwo , brak sprawiedliwych decyzji i wyroków ;
prawodawstwo sejmowe nierzetelne , nadmierna swoboda w czasie obrad , "liberum veto" , wolna elekcja , zdrada interesów narodowych , skarb państwa bez opieki , ministrowie bez dozoru i odpowiedzialności , brak odpowiedzialności rządu , departamenty nieczynne , nie było czynnych urzędów prócz sądowych ;
upadek wielkich majątków .
Tło społeczne :
zło płynęło z polskich dworów , które nie były przykładem dla młodzieży , były źródłem zła , przewrotności, szalbierstwa , nie były szkołami cnoty i poczciwości ;
brak wykształcenia obywatelskiego , poczucia obowiązku i moralności ;
egoizm stanowy , zgnilizna moralna , zacofanie ;
uległość i przekupstwo , brak własnego zdania , brak odpowiedzialności za swe czyny i postępowanie , zrzucanie odpowiedzialności i obowiązków na innych , dbanie wyłącznie o własne interesy , sprzedajność sumienia , podłość , nienawiść , nieufność , brak przyjaźni , zaciętość , obłuda , donosicielstwo , złość , przewrotność , zuchwalstwo , niesubordynacja wobec rządu ;
dawne męstwo i odwaga zamieniły się na pijackie burdy , pieniactwo , procesowanie się , próżniactwo , huczne uczty , które prowadziły do bankructw ;
brak zainteresowania wśród ludności sprawami państwa , ślepe naśladownictwo przywódców .
Tło kulturalne :
zeszpecenie języka ojczystego i zanieczyszczenie go łacińskimi makaronizmami ;
wszechwładnie panująca łacina w szkołach ;
wystawianie sztuk obcojęzycznych .
 
Czasy saskie uchodzą w dziejach Polski za okres największego upadku wszystkich dziedzin życia . Tragizm sytuacji politycznej powiększa wyzysk pańszczyźniany doprowadzony przez szlachtę aż do granic biologicznego wyniszczenia chłopów . Powszechne zacofanie , konserwatyzm , wiara w zabobony i gusła , niechęć do poważniejszego wysiłku umysłowego, lęk przed zdobyczami nauki , sarmatyzm  (fanatyczne przywiązanie do tradycji narodowej , nietolerancja religijna)  -  to zasadnicze rysy tego okresu .
Szkoły średnie czasów saskich , przeznaczone dla synów szlacheckich , prowadzone były w większości przez zakon jezuitów , częściowo przez pijarów . Wykształcenie filozoficzne  (nauczanie łaciny) , oparte na żmudnym wykuwaniu reguł gramatycznych , słówek i całych zwrotów , zajmowało 6 lat . Przestarzała metoda pamięciowa oraz długoletnie ślęczenie nad jednym przedmiotem sprawiały , że chłopcy opuszczali szybciej szkołę . Rósł procent analfabetyzmu . Szkoła jezuicka. powołana do walki z reformacją oraz z próbami ewentualnego zamachu na stosunki feudalne , tak ułożyła swój program , aby odwracał umysły uczniów od spraw i zadań życiowych . Retoryka ograniczała się tylko do umiejętności wygłaszania mów pochwalnych i do gloryfikowania "złotej wolności szlacheckiej" . Wiedza , którą szerzyli jezuici , była bezużyteczna .
Równie zacofane były szkoły wyższe i parafialne . W filozofii nie wychodziły poza Arystotelesa , kursy prawnicze ograniczały się do prawa kościelnego , Akademia Krakowska odcięła się od postępowych wpływów i zagłębiła się w niepotrzebnej scholastyce.”